Erasmus MC test 700 zwangere vrouwen zonder hun medeweten op alcoholgebruik

Eén op de 20 vrouwen drinkt tijdens hun zwangerschap en zegt daarover niks tegen hun gynaecoloog. Een nogal scherpe conclusie van Erasmus MC, op basis moreel wiebelend onderzoek: de onderzoekers besloten deze test heimelijk uit te voeren zonder dat betrokken vrouwen daar vanaf wisten. Een zorgelijke ontwikkeling, vindt Stichting GeboorteBeweging, dat opkomt voor de rechten van vrouwen rondom hun bevalling.

Aanvankelijk hadden de onderzoekers het wel netjes geprobeerd: in een pilotstudie voorafgaand aan het nu gepubliceerde onderzoek, werd vrouwen netjes gevraagd of hun bloed – afgegeven voor de routinematige controles aan het begin van vrijwel elke zwangerschap – gebruikt mocht worden om op alcoholgebruik te testen. Toen 16% van de vrouwen dit weigerde, werd dit onderzoek gestopt en een nieuwe studie begonnen. Door een iets andere opzet, was toestemming ineens niet meer nodig – vond ook de ethische commissie die het onderzoek goedkeurde. Er lag immers een folder in de wachtkamer met uitleg over de zogenaamde ‘opting out’- optie; vrouwen moesten actief aangeven dat hun bloedmonster niet gebruikt mocht worden voor onderzoek. De omgekeerde wereld; het is een goed en zeer belangrijk uitgangspunt dat je mensen vertelt dat ze meedoen aan een wetenschappelijk onderzoek, zeker als de resultaten gebruikt gaan worden om beleid te maken die jou als persoon mogelijk raakt.

Geen verantwoording schuldig

Dat alcohol en zwangerschap geen optimale combinatie is, ontkent niemand. Vraag is of je met onderzoek en daaruit volgend advies a. Je doel bereikt (minder alcoholgebruik in de zwangerschap) en b. Het middel niet erger is dan de kwaal. Het advies van de Rotterdamse onderzoekers is om elke zwangere te testen op alcoholgebruik. Weigert ze, dan zou de zorgverlener hier een gesprek over moeten voeren. Is de test positief? Dan laat het zich raden wat daar op volgt; tijdens het gesprek in de spreekkamer zal de zwangere vrouw tekst en uitleg moeten geven. Is dit hoe het hoort? Volgens de WGBO – de wettelijke basis voor elke arts-patiëntrelatie – is de expliciete toestemming voor deelname aan een onderzoek nodig en niemand bij weigering verantwoording verschuldigd. Het is haar lichaam haar baby, haar keuze. Aan dat absolute recht op lichamelijke integriteit mag volgens GeboorteBeweging niet getornd worden.

Zorg, geen straf

In het onderzoek wordt vooral de nadruk gelegd dat het niet informeren van de zwangere over de test een beter resultaat geeft. Meer vrouwen testen tijdens de zwangerschap zou nog meer vrouwen identificeren die tijdens hun zwangerschap alcohol drinken. Het Erasmus is voornemens dit onderdeel te maken van de standaard prenatale zorg voor iedere zwangere. Dat dit onderzoek gedaan wordt om meer inzicht te krijgen in de populatie en de problematiek (en dus met geanonimiseerde samples); daar kan GeboorteBeweging nog inkomen. Maar om deze onderzoeksmethode toe te passen op de individu, dat gaat ons een stap te ver.
Uit onder meer de VS en Groot-Brittannië weten we namelijk wat er kan gebeuren als het gedrag van zwangeren onder een vergrootglas ligt; daar worden vrouwen gecriminaliseerd als ze keuzes maken die in de ogen van zorgverleners gevaarlijk zijn voor hun ongeboren kind. Er woedt in verschillende staten in Amerika een serieuze discussie over de vraag of een vrouw die tijdens haar zwangerschap drinkt, gevangenisstraf verdient. Ten eerste helpt het een vrouw niet als ze bestraffend toegesproken of daadwerkelijk gestraft wordt over haar alcoholgebruik; zwanger worden verandert niet ineens de context van iemand leven. Als er sprake is van problematisch alcoholgebruik, dan verdient iemand zorg, geen straf. Dat is niet alleen het moreel juiste om te doen, maar ook het meest effectieve.

Vrouw delft onderspit

Maar dit is nog niet eens het grootste probleem, zoals Rebecca Schiller, schrijver, activist en directeur van de Britse geboorterechtenorganisatie Birthrights zo treffend schreef in een vlammend betoog in The Guardian. ‘Het is de temperatuur van het water dat langzaam opwarmt zonder dat de kikker het doorheeft’. De bestraffende medische cultuur in delen van de VS, ingegeven door een fanatieke oerconservatieve anti-abortusbeweging die het leven van een ongeboren kind boven dat van de moeder plaatst, heeft geen enkel positief effect gehad op de gezondheidsuitkomsten van baby’s. Wél heeft het een enorme impact op de vrijheid van vrouwen. Onderzoeker Lynn Paltrow vergeleek in 2013 (al enige jaren terug, maar er is weinig reden om te denken dat dit tij ten goede gekeerd is) honderden zaken waarbij een de rechten van zwangeren het onderspit delfde in het belang van haar ongeboren kind; van gedwongen keizersnedes tot gevangenisstraf voor een zwangere die een suïcidepoging deed.

Uitgekleed systeem

Het zal zo’n vaart niet lopen hier zegt u? Ook in Nederland gaan er steeds meer stemmen op om ook hier ongeboren kinderen rechten te geven. De enige garantie die zwangere hebben, is de wetgeving die hen beschermd tegen willekeur. Alle goede bedoelingen ten spijt, zal geen vrouw en geen enkel kind gebaat zijn bij deze aanpak. Alcoholgebruik is een symptoom van iets. In een uitgekleed systeem waar amper tijd en aandacht is voor persoonlijke zorg en het opbouwen van een relatie op basis van vertrouwen, leidt de focus op opsporen van ‘wangedrag’ alleen maar tot het verder in de hoek duwen van een mogelijk toch al kwetsbare groep vrouwen.